W pacierzu, w modlitwie „Wierzę w Boga” (Skład Apostolski), mówimy: „Wierzę w jeden święty i apostolski Kościół”.
Słowo „kościół” (gr. ekklesia, od kaleo – wołam, ekkaleo – wzywam, łac. ecclesia) oznacza „zgromadzenie” lub „zwołanie”.
Bóg jest tym, który zwołuje i gromadzi.
Słowo Kościół oznacza „lud zgromadzony przez Boga”.
Polskie słowo ‘kościół’ (z czeskiego „kostel”) wywodzi się z łac. „castellum” – „miejsce warowne”. Słowiańskie słowo ‘cerkiew’ pochodzi od niemieckiego ‘kirche’. Nazwę tą przyjęli i do języka słowiańskiego wprowadzili św. Cyryl i Metody, wędrując z Rzymu na Morawy by apostołować Słowian.
Jedność Kościoła oznacza, że został on ustanowiony przez Jezusa Chrystusa, jedynego Zbawiciela świata i tylko w Nim ludzie mogą dostąpić zbawienia – osiągnąć ‘życie wieczne’.
Św. Paweł przyrównuje Kościół do ludzkiego ciała i stwierdza, że „Głową Kościoła” jest Jezus Chrystus, natomiast wszyscy ochrzczeni są „członkami” tego „mistycznego ciała” – duchowo z nim związani.
Jedność Kościoła podkreśla osoba Papieża – biskupa Rzymu, który przewodzi Kolegium biskupów tak jak apostoł Piotr przewodził kolegium 12 Apostołów.
Świętość Kościoła bierze się ze świętości Jezusa Chrystusa, który jest „głową Kościoła” i przez sakramenty „uświęca swoje ciało mistyczne” czyli Kościół.
Zadaniem Kościoła jest prowadzenie do świętości grzesznych ludzi. Św. Paweł stwierdza wyraźnie: „Wszyscy bowiem zgrzeszyli i pozbawieni są chwały Bożej, a dostępują usprawiedliwienia darmo, z Jego łaski, przez odkupienie które jest w Chrystusie Jezusie.” (Rz 3,23-24)
Św. Paweł uczy też, że dopiero śmierć uwalnia człowieka od pokus do złego: „Kto bowiem umarł jest wolny od grzechu”(Rz 6,7).
Śmierć utrwala na wieczność ostateczny wybór człowieka – wiarę w Boga lub jej odrzucenie, świętość lub grzeszność i potępienie.
Dlatego prawdziwie świętymi są ci, którzy całe życie przeżyli w wierze i posłuszeństwie Bogu i po śmierci, w swej duszy nieśmiertelnej, uczestniczą w radości zbawionych w niebie.
Albo też, mając pewność zbawienia, dopełniają w czyśćcu pokuty za nieodpokutowane grzechy popełnione w ciele.
Kościół nie obejmuje chrześcijan potępionych w piekle, ponieważ oni za życia, przez własne nieposłuszeństwo Bogu, sami odrzucili Jezusa Chrystusa i wykluczyli się ze wspólnoty Kościoła, czyli wspólnoty zbawionych.
Apostolskość Kościoła oznacza, że został zapoczątkowany przez pierwszych uczniów Jezusa Chrystusa, których On „powołał i zgromadził wokół siebie”, a następnie wybrał spośród nich 12, których nazwał Apostołami, to znaczy „posłanymi” i odpowiedzialnymi za głoszenie „dobrej nowiny”.
W Ewangelii św. Mateusza czytamy, że ostatnim poleceniem danym przez Jezusa swoim uczniom było: «Dana Mi jest wszelka władza w niebie i na ziemi. Idźcie więc i nauczajcie wszystkie narody, udzielając im chrztu w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego. Uczcie je zachowywać wszystko, co wam przykazałem. A oto Ja jestem z wami przez wszystkie dni, aż do skończenia świata» (Mt 28, 19-20).
Apostołowie, na terenach Imperium Rzymskiego i poza jego granicami, dali początek wspólnotom wierzących w Jezusa Chrystusa, czyli wspólnotom kościelnym, których już I w. w Antiochii nazwano chrześcijanami, na czele których ustanawiali swoich następców i pomocników: biskupów i prezbiterów oraz ich pomocników diakonów.
Diecezja (pot. biskupstwo) – podstawowa jednostka administracyjna kościoła partykularnego podległa biskupowi – z ang. bishop, wł. vecovo, od gr. episkopus – zarządca.
W prawie Kościoła rzymskokatolickiego jest określana jako podstawowa forma kościoła partykularnego, w których istnieje i z których składa się jeden Kościół katolicki.
Jest zarządzana przez biskupa diecezjalnego, którego w zarządzaniu wspierają:
kuria, synod, kapituła katedralna, konsultorzy, rada kapłańska, rada duszpasterska.
W Kościołach wschodnich odpowiednikiem diecezji jest eparchia.
Parafia (z łac parochia, paroecia), probostwo – jest podstawową jednostką organizacyjną partykularnego Kościoła diecezjalnego .
Łacińskie słowo „pars” oznacza ‘część większej całości’. Taką cząstką diecezji jest właśnie parafia.
Zwierzchnikiem i odpowiedzialnym za parafię jest proboszcz, któremu mogą pomagać inni księża pełniący funkcje wikariuszy , kapelanów oraz rezydenci.
Proboszcz i inni księża współpracownicy swoją misję duszpasterską pełnią z nadania Biskupa diecezjalnego.
Centralnym ośrodkiem życia parafii jest kościół parafialny (farny).
Powstanie instytucji parafii wiąże się z rozprzestrzenieniem chrześcijaństwa na tereny wiejskie. Znaczenie i rolę parafii określił sobór laterański IV (1215).
W średniowiecznej Polsce parafie obejmowały kilka lub kilkanaście wsi. Były one powiązane z własnością ziemską: właściciel, zazwyczaj świecki, utrzymywał patronat nad kościołami, co dawało mu prawo przedstawiania kandydata na plebanię (od XII w. proboszcza określano terminem „pleban”, z łac. plebanus).